Średniowiecze
to – wbrew popularnym opiniom –
niezwykle barwna i złożona epoka, choć często okres między 800 a 1500
rokiem przedstawiano jako czas ignorancji, ciemnoty i przesądów. Wątpliwa w tym
zasługa uczonych renesansu i oświecenia, którzy przeciwstawiali kulturę i
wiedzę swoich czasów średniowiecznej, ze szkodą dla tej epoki. To jasne, że
miała ona swoje okresy regresu, ale następujący po nich rozwój warunkował
zmiany i odkrycia, jakie miały miejsce w późniejszych czasach. Wiele mitów
krążących o średniowieczu w ogóle go nie dotyczy – wcale nie wierzono wówczas,
że ziemia jest płaska, rzadko padały oskarżenia o czary, stosowano tortury i
urządzano polowania na czarownice, co było domeną czasów nowożytnych, za to
faktem są wybitne osiągnięcia w różnych dziedzinach nauki i sztuki – od filozofii, malarstwa, literatury, po
architekturę i inżynierię.
Michael
Prestwich, emerytowany profesor historii Uniwersytetu Durham ukazuje całą
złożoność i bogactwo epoki, w której upadały i powstawały imperia, kształtowały
się granice państw, trwała nieustanna próba sił między papiestwem a cesarstwem, na której dziejach, kulturze i sztuce
odcisnęły swe piętno czarna śmierć, wojna stuletnia, krucjaty, ruchy
heretyckie, spory filozoficzne i teologiczne – poprzez pryzmat ludzi, którzy
epokę tę kształtowali i tworzyli. Na kartach \”Ludzi średniowiecza\”
prezentuje sylwetki 69 postaci żyjących między IX a XV stuleciem w Europie i na
Bliskim Wschodzie, ukazując ich wpływ na losy epoki, ich dziedzictwo i
osiągnięcia, zadające kłam obiegowym, choć nieprawdziwym i krzywdzącym opiniom.
Bohaterowie
tej publikacji to nie tylko cesarze, królowie i papieże formatu Karola
Wielkiego czy Innocentego III, choć ich obecność na kartach książki jest
zrozumiała i bezdyskusyjna. To również wybitni dowódcy wojskowi i mężowie
stanu, filozofowie i uczeni, poeci i
wynalazcy, podróżnicy i kościelni dostojnicy, lecz także kobiety, które
odcisnęły swoje piętno na tej zdominowanej przez mężczyzn epoce: potężne
królowe, wpływowe przeorysze, kronikarki, święte.
Zadziwia
różnorodność zebranych przez autora życiorysów, które jedynie potwierdzają
fakt, że średniowiecze było barwną i jakże złożoną epoką; Prestwich przybliża
sylwetki twórców imperiów ? Karola Wielkiego czy Czyngis-chana, by po chwili
opowiedzieć o losach znaczących postaci ówczesnego życia duchowego: Urbana II,
który zapoczątkował krucjaty, Dominika Guzmana, założyciela zakonu dominikanów,
arcybiskupa ? męczennika Tomasza Becketta czy Hildegardy z Bingen, wpływowej i
wybitnej mniszki. Obok władcy wikingów Olafa Tryggvasona znajdziemy perskiego
medyka i uczonego Awicennę, bohatera rekonkwisty Cyda, ostatniego mistrza
zakonu templariuszy Jakuba de Molay, poetów Dante Alighieri i Francesco
Petrarcę, podróżnika Marco Polo, budowniczego zamków Fulka Czarnego, geniusza
inżynierii Ryszarda z Wallingford czy wynalazcę druku Jana Gutenberga.
Zwraca
uwagę całkiem pokaźna ilość kobiecych postaci ? pod wieloma względami bardziej
niezwykłych niż ówcześni mężczyźni, zważywszy na trudności, jakie musiały
pokonać, by ich głos był słyszany. W tym zacnym gronie zupełnie zasłużenie
znalazły się hrabina Matylda Toskańska, szanowana przez rycerzy dowódczymi
wojsk, która odegrała istotną rolę w negocjacjach w Canossie między Grzegorzem
VII a Henrykiem IV, królowa Anglii Eleonora Akwitańska, zaciekle walcząca z
mężem Henrykiem II Plantagenetem o władzę dla synów, Anna Komnena, bizantyjska
księżniczka i pierwsza kobieta ? historyk czy Joanna d?Arc, która miała
kluczowy wpływ na zwycięstwo Francuzów w wojnie stuletniej.
Nie
sposób wymienić tu wszystkich bohaterów publikacji Prestwicha, a doprawdy o
każdym chciałoby się powiedzieć choć parę słów – czy to ze względu na wyrazistą osobowość, czy
też zdumiewające osiągnięcia. Istotną zaletą niniejszej książki jest to, że jej
autor nie zawiesił omawianych postaci w próżni, lecz nakreślając ramy czasowe
epoki, stworzył barwną, szeroką panoramę średniowiecznego świata, zaludniając
ją bohaterami. Podrozdziały poświęcone każdemu z nich są raczej krótkie, za to
niezwykle treściwe i ciekawe, dzięki czemu lektura nie nuży, a raczej intryguje
i zachęca do własnych eksploracji tematu (czemu sprzyja wyjątkowo bogata i
obszerna bibliografia). Poza tym już sam dobór bohaterów i sposób, w jaki
historie ich życia następują po sobie na kartach książki, są sporym
urozmaiceniem i wykluczają jakiekolwiek znużenie. Naukowy autorytet autora,
jego umiejętność opowiadania o wybranej postaci w kilku starannie dobranych
słowach, utrzymania uwagi czytelnika dzięki intrygująco i przystępnie podanym
ciekawostkom oraz jakże cennym osadzeniu bohatera w konkretnym kontekście
historycznym ? wszystko to sprawia, że lektura staje się prawdziwą
przyjemnością i niesamowitą przygodą.
Fascynujący
jest ponadto obraz epoki, jaki wyłania się z kart książki, nie mający nic
wspólnego ze stereotypowymi, powszechnymi opiniami, z drugiej zaś strony
unikający idealizowania i przekłamań innego rodzaju. To rzetelna, wyważona
publikacja, mająca solidne podstawy w źródłach historycznych, napisana w
przystępny, ciekawy i pasjonujący sposób.
Mówiąc o
zaletach książki Michaela Prestwicha nie należy zapominać o rewelacyjnej
stronie wizualnej i przepięknej, dopieszczonej w każdym calu szacie graficznej,
na którą składa się solidna, twarda oprawa, kredowy papier, niemal dwieście
ilustracji oraz fotografii ( w większości kolorowych) średniowiecznych
iluminacji, miniatur, fresków, malowideł, rzeźb, artefaktów i budowli,
wywierających naprawdę niesamowite wrażenie i stanowiących wspaniałe, idealne
dopełnienie lektury. ?Ludzie średniowiecza? to pozycja obowiązkowa dla
miłośników tej epoki, zwłaszcza tych początkujących, dla których może stanowić
swego rodzaju przewodnik oraz zachętę do podjęcia własnych poszukiwań i
zgłębiania jej tajemnic.
Karolina Małkiewicz