Kim byli
Wölsungowie, wie chyba każdy miłośnik skandynawskiej mitologii – to
najsławniejszy ród bohaterów z mitycznych opowieści starogermańskich,
utrwalonych w Eddzie poetyckiej i Sadze o Wölsungach, z których najbardziej
wyrazistym, a z pewnością najbardziej wzorcowym, jeśli chodzi o model
germańskiego herosa, był Sigurd Zabójca Fafnira. Historia Sigurda jest o tyle
istotna, że znajduje swoje odbicie w klasycznej Pieśni o Nibelungach, a jej
echa są obecne w wielu europejskich mitach (np. postaci irlandzkiego bohatera
Fionna mac Cumhaila czy legendach arturiańskich), jak i twórczości
współczesnych tuzów literatury fantasy formatu Tolkiena.
Opowieści
o Wölsungach, tworzone na przestrzeni
setek lat (od końca starożytności do początków średniowiecza) ulegały licznym
przekształceniom wraz ze zmianami społeczno – religijnymi w starogermańskich
społecznościach, dzięki czemu ich obraz oddawał aktualny stan rozwoju tychże.
Dziś, analizując treści mitów, mamy wgląd w system wierzeń, obyczajowość,
hierarchię społeczną oraz najróżniejsze aspekty codzienności Germanów, z
uwzględnieniem zmian, jakim podlegały.
Artur
Szrejter, archeolog specjalizujący się w dziejach ludów germańskich i
pogańskiej religii Germanów, autor wielu książek popularnonaukowych związanych
z tą tematyką, postanowił bliżej przyjrzeć się dynastii germańskich bohaterów –
rodowi Wölsungów, by na przykładzie opowieści o losach poszczególnych jego
członków prześledzić zmiany, jakie w nich następowały pod wpływem różnych
czynników: społecznych, obyczajowych, politycznych, gospodarczych,
świadomościowych, a także jaki był ich wpływ na kształtowanie i przeobrażenia
wzorca \”herosa doskonałego\” oraz ukazanie etapów tych przekształceń
na przykładach członków rodu: królów, wodzów, wojowników. A wszystko to w
najnowszej publikacji zatytułowanej \”Herosi mitów germańskich\”.
Składa
się ona z dwóch tomów, pierwszy zaś – który mam przed sobą – z dwóch części;
\”Opowieści o Wölsungach\” to zbeletryzowana, oparta na autorskim
przekładzie, wersja tych rozdziałów
sagi, które bezpośrednio opisują dzieje całego rodu. Część druga, rozbita na
dwa tomy, to opracowanie składające się z biografii poszczególnych członków
dynastii, którego istotą jest wszechstronna analiza: religijno – i mitoznawcza,
historyczna, literacka, językoznawcza, etnograficzna, archeologiczna, a nawet
psychologiczna treści mitów i jego elementów składowych. Nie tylko omawia ona
wydarzenia z historii rodu, ale też objaśnia ich znaczenie i symbolikę,
przekładając aspekty mityczne tych wydarzeń na szeroko rozumiany grunt
kulturowy.
Jako że
treść książki dotyczy przeobrażeń opowieści o bohaterach starogermańskich,
autor na wstępie definiuje pojęcie herosa, omawia wzorzec jego biografii i
opisuje zmiany, jakim podlegał począwszy od pierwotnej heroicznej postaci
szamana w dobie paleolitu po średniowieczny ideał króla. Bazując na tych
informacjach przechodzi do samych
Wölsungów rozważając, ile w mitycznych opowieściach treści stricte
historycznych, a ile ściśle kulturowych. Szrejter omawia rolę, jaką Wölsungowie
pełnili w mitach heroicznych, kiedy kształtował się wizerunek poszczególnych
herosów, przybliża znaczenie imion oraz pochodzenie nazwy rodu.
Zapoznając
się z biografiami konkretnych bohaterów publikacji, czytelnik szybko przekona
się, że Wölsungowie niewiele mieli wspólnego z wizerunkiem szlachetnych,
uczciwych i prawych herosów: już Sigi, protoplasta rodu i syn Odyna, był
skrytobójcą i banitą, zaś Sigmund – dzieciobójcą, kazirodcą i bezwzględnym
mścicielem. Życiorysy ich pełne są bohaterskich, co nie znaczy chwalebnych,
przygód i czynów, ich charaktery wpasowują się w heroiczne wzorce na różne
sposoby: Sigi, jako zdesakralizowany syn Odyna, stał się założycielem rodu;
jego syn Rerir – to władca idealny (ze skazą, co również ma swoje znaczenie);
Wölsung to wzór króla – bohatera od niezwykłych narodzin po heroiczną śmierć,
ale dopiero Sigmund stał się uosobieniem archetypu postaci heroicznego władcy w
germańskiej mitologii. Artur Szrejter, analizując poszczególne elementy
biografii i mitu każdego z nich, omawia ich znaczenie w germańskiej kulturze,
wyjaśnia symbolikę konkretnych wydarzeń i aktów, jakie stały się ich udziałem
(np. dzieciobójstwo, kazirodztwo, przemianę w wilka Sigmunda) oraz sens
obecności i rolę mitycznych istot pojawiających się w tych opowieściach.
Tak
wszechstronna, wnikliwa i drobiazgowa interpretacja, to – wraz z przystępnie i
ciekawie opowiedzianą sagą – największa zaleta tej publikacji. Każdy aspekt i
motyw danego mitu zostaje rozebrany na czynniki pierwsze i poddany gruntownej,
rzetelnej analizie; dotarcie do sedna mitycznej opowieści i jej pełne
zrozumienie jest źródłem nie tylko dodatkowej wiedzy na temat germańskich wierzeń
i obyczajowości, ale przede wszystkim niesamowitej frajdy. Szrejter rozwiewa
wszelkie niejasności i nieścisłości, przystępnie i rzeczowo objaśnia
niezrozumiałe, zaś tam, gdzie pojawia się możliwość wielorakich interpretacji – snuje możliwe hipotezy i podpowiada sposoby rozumienia kluczowych kwestii,
podpierając się, rzecz jasna, solidną i rozległą wiedzą, nie przytłaczając nią
jednakowoż czytelnika. Dzięki temu wywody autora, będące zbiorem hipotez
dotyczących nie tylko przemian wizerunku herosa, ale również innych kwestii
dotyczących wierzeń starogermańskich, układają się w spójny, logiczny,
przekonujący, oraz, co równie ważne w przypadku publikacji popularnonaukowych – łatwo przyswajalny i zrozumiały obraz.
Pisząc o
zaletach publikacji, koniecznie należy wspomnieć o dwóch aneksach do tomu
pierwszego: zawierających drzewo genealogiczne Wölsungów, krótkie opisy okresów
chronologicznych Europy Północnej i Środkowej w późnej starożytności i wczesnym
średniowieczu oraz stanowisk archeologicznych, jak również o bogatej
bibliografii pozwalającej poszerzyć swoją wiedzę na temat wierzeń i dziejów
ludów germańskich. \”Herosi mitów germańskich\” to wyczerpująca, wszechstronna i
rzetelna publikacja, dzięki której każdy miłośnik tematyki pogłębi i poszerzy
swą wiedzę, zaś laik – za sprawą przystępnie i rzeczowo wyłożonej treści – bez
trudu odnajdzie się w brutalnym, tajemniczym i magicznym świecie
starogermańskich bohaterów. Z niecierpliwością oczekując drugiego tomu \”Herosów\” i gorąco polecam lekturę, która z pewnością usatysfakcjonuje
najbardziej wymagającego odbiorcę.
Karolina Małkiewicz
