W literaturze, a wcześniej w oralnej tradycji folklorystycznej, pojawiał się, bez względu na szerokość i długość geograficzną, bohater reprezentujący mądrość ludową, który dzięki żartowi albo absurdalnej anegdotce, uczył nie będąc nauczycielem lub przełamywał mocno zakorzenione szkodliwe wzorce myślenia. Tak też w kulturze europejskiej spotykamy popularnego w szczególności w Niemczech, a i ostatnio w kulturze dziecięcej, Dyla Sowizdrzała, a na Bliskim Wschodzie Nasreddina Hodżę.
\”Mądrość Nasreddina Hodży\” to niewielka formatem i objętością książeczka zawierająca 113 anegdot o lapidarnej budowie z wyraźną, choć nie zawsze od razu zrozumiałą, i dla każdego tą samą, puentą. Ten \”święty głupiec albo genialny idiota\”, jak go nazywa we wstępie Andrzej Saramowicz, utrwalił się przede wszystkim w kulturze bliskowschodniej, zbliżając się swoją prostotą życia i myślenia do sufizmu. Opowieści Nasreddina są bowiem przez swoje ludowe poczucie humoru, proste w pierwszym zetknięciu, by zaraz po śmiechu, wywołać stan refleksji. Jak tu się nie zastanowić nad tym, dlaczego Hodża (tytuł grzecznościowy dawniej często w kulturze islamskiej zarezerwowany dla nauczycieli, duchownych) jeździ tyłem na ośle, czemu rozrzuca okruchy chleba dla tygrysa, którego nie ma, albo szuka klucza, który wie, gdzie się znajduje? Czasem paradoksalne pytania pozwalają odkryć głębsze prawdy, zastanowić się nad sprawami mniej doczesnymi, bardziej duchowymi. Antologia ta bowiem jest zdecydowanie refleksyjna, proponuje, aby na chwilkę zatrzymać się i pomyśleć nad ogólnymi wartościami i prawdami.
Wydawnictwo Barbelo prezentuje się na swojej stronie, jako wydawca, który pragnie \”zaoferować Państwu książki przemawiające do serca, kierujące do wnętrza, odwołujące się do tej mniej oczywistej części rzeczywistości, skłaniające do refleksji, karmiące duszę pięknem, ukazujące kunszt języka – książki zachwycające zarówno treścią, jak i formą.\” Rzeczywiście ta pozycja wpisuje się w tę politykę wydawniczą, tym bardziej, że osobą przygotowującą antologię jest Andrzej Saramowicz, prezes Polskiej Fundacji Sufich im. Dżalaloddina Rumiego. Oczywiście poza filozoficznymi i refleksyjnymi historiami, znajdziemy również takie bardzo logiczne i niezmiernie aktualne w naszych czasach.
Mądrość
Zapytany, jak można osiągnąć mądrość, Nasreddin
odpowiedział:
\”Zawsze słuchaj uważnie tego, co ci mówią ludzie mądrzy
i uczeni. Kiedy jednak rozmawiasz z innymi, słuchaj uważnie
tego, co sam mówisz!\”
Czasem natomiast rozbawia:
Różnica wieku
\”Czy stuletni mężczyzna może mieć dziecko z dwudziestoletnią
Kobietą?\” – zapytano raz Nassredina.
\”Może, zwłaszcza jeśli ich sąsiadem jest dwudziestopięcioletni
Mężczyzna.\” – odparł Hodża.
W \”Mądrościach Nasreddina Hodży\” każdy odnajdzie coś dla siebie, tym bardziej, że odbiór poszczególnych facecji może się zmieniać w zależności od tego w jakim jesteśmy nastoju, wieku, na jakim etapie życiowym, czego doświadczyliśmy. Każda facecja opatrzona jest drobnym przypisem autora, który może być drogowskazem, jak można interpretować słowa Hodży, ale odkrywanie wielorakości znaczeń anegdot, uatrakcyjnia je podwójnie. Wielokrotnie Nassredin burzy nawyk mentalnego porządkowania świata, naszego linearnego i logicznego podejścia do prawd, które przecież należą, jak sam Hodża mówi, wyłącznie do Boga.
Zbiór tych autoironicznych opowiastek, krytykujących często społeczne aspekty życia, z antybohaterem jeżdżącym przecież na ośle, a nie na rumaku, władającym językiem, a nie mieczem, jest również historycznym świadectwem tego, do czego kiedyś taki bohater z ludu służył. Wydawnictwo Barbelo postawiło na przekazanie do rąk czytelnika książeczki uwypuklającej jej duchowe aspekty, a nie wolno zapominać o tym, że \”mądry głupiec\” w swoich, burzliwych czasach, miał na celu przeprowadzić po części społeczeństwo z trybu koczowniczego, plemiennego, do trybu osiadłego, stąd też tyle krytyki obyczajów i ślepego przywiązania do nich. Dla tych wszystkich, którzy chcieliby zgłębić temat tła historyczno-literackiego serdecznie polecam lekturę artykułu pani Agnieszki Ayşen-Kaim pt. \”Hodża Nasreddin – antybohater w służbie kultury\”, który ukazał się w Zeszytach Naukowych Vistula i który można pobrać.
\”Mądrości Nasreddina Hodży\” przypadną do gustu każdemu, bowiem bawią i uczą poprzez śmiech i refleksję. Jest to też mądry i uniwersalny pomysł na prezent. Niewielki format książeczki pozwala nosić ją ze sobą i w wolnej chwili wracać do fragmentów, tych ulubionych i tych, które mogą nas pocieszyć lub wesprzeć w danej chwili. Antologia została wydana na bardzo dobrym papierze, ale niestety o wiele bardziej funkcjonalna byłaby twarda oprawa. W wydaniu brakuje mi też adnotacji na jakich źródłach opierał się autor, który we wstępie wspomina co prawda, że wielkim kolekcjonerem i odkrywcą dla zachodniego świata, był Idries Shah, ale nie został on wskazany jednoznacznie, jako źródło, na którym zostało oparte to wydanie. Te jednak drobne minusy dotyczą raczej aspektów edytorskich i redakcyjnych i w żadnym stopniu nie odbierają przyjemności lektury.
Agnieszka Pyra
