Konferencja w Wannsee to jeden z mroczniejszych momentów w historii ludzkości. Choć minęły już całe dekady od tego wydarzenia, wciąż historycy nie są w pełni zgodni co do tego, czy był to moment zwrotny w nazistowskich planach dotyczących europejskich Żydów czy jedynie skoordynowanie i doprecyzowanie sposobów dokonywanej już zagłady. Jakkolwiek by jednak nie było, postanowienia konferencji dotyczą planowanego z zimną krwią ludobójstwa na szeroką skalę. Peter Longerich w swojej książce \”Konferencja w Wannsee. Droga do ostatecznego rozwiązania\” roztrząsa okoliczności tego zdarzenia, jego znaczenie, przebieg i konsekwencje.
Pierwszy, dość obszerny, rozdział dotyczy lat poprzedzających konferencję w Wannsee. Przedstawia tu wydarzenia z lat 1933-1941, które mogły stanowić swoiste preludium do \”ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej\”. Opisane tu fakty nie są w większości nieznane, jednak tutaj postawiono je w kontekście samej konferencji.
Kolejna część to już opis okoliczności i przebiegu samej konferencji. Autor przedstawia uczestników konferencji w Wannsee, ich znaczenie w strukturach wojskowych i państwowych nazistowskich Niemiec, wreszcie – w pewien sposób – ich rolę w holokauście. Opisuje tu również między innymi niuanse związane z zaproszeniami wysyłanymi przez Heydricha do potencjalnych uczestników. Porusza również potencjalne przyczyny zwołania konferencji i kalkulacje Heydricha z nią związane. Każdy fakt Longerich poddaje analizie, stawia w świetle innych faktów. W rozdziale drugim autor przede wszystkim jednak opisuje przebieg i analizuje protokół konferencji. Dalsza część książki, to przede wszystkim opis realizacji nazistowskich planów dotyczących ludności żydowskiej w praktyce.
Książka nie jest potężnym tomiszczem, jest raczej zwięzła, jednak dobrze udokumentowana, opatrzona bogatą bibliografią i stosunkowo wieloma przypisami. Znakomitym zabiegiem jest tu zamieszczenie skanów niemieckich dokumentów wraz z ich polskim tłumaczeniem – to daje więcej niż tomy objaśnień. Według mnie taka praktyka powinna stać się standardem w publikacjach historycznych – przywoływanie jak największej ilości istotnych dokumentów wraz z ich skanami i – w razie potrzeby ? tłumaczeniami. Co prawda tutaj jest to podwójnie uzasadnione – wszak gro dokumentów tu przedstawionych dotyczy postanowień konferencji w Wannsee – jednak uwiarygadnianie wszelkich treści historycznych za pomocą takich dowodów zminimalizowałoby ryzyko wyrywania fragmentów dokumentów z kontekstu czy zlepiania wybiórczo zdań z różnych dokumentów w jedno. Przytoczenie takich obrzydliwych zabiegów brzmi niewiarygodnie, a jednak w publikacjach \”historycznych\” zdarzają się one naprawdę. W książce Longericha takich obrzydliwości nie uświadczymy.
\”Konferencja w Wannsee. Droga do ostatecznego rozwiązania\” jest naukowym rozważaniem. Peter Longerich roztrząsa wszelkie niuanse związane z konferencją, analizuje fakty, nadaje możliwie wielowymiarowy kontekst. Przedstawia i analizuje argumenty, docieka prawdy. To niezwykle wartościowe w publikacjach historycznych – poszukiwanie obiektywnej prawdy, a nie udowadnianie własnej. Wartościowa publikacja.
Iwona Ladzińska
