Wojna sprzyja rozwojowi przestępczości. Sama wojna jest przecież zbrodnią wymierzoną przeciw ludzkości, nic więc dziwnego, że tak trudno jest historykom dojść do prawdy, która skrywa się za różnymi działaniami, które choć chronią jednych to z reguły ranią drugich. Kontrowersyjnych tematów w dotychczasowej historii Polski nie brakuje. Jednak nie wszyscy są na tyle świadomi i na tyle odważni by się nimi zajmować. Mariusz Bechta jest historykiem i doktorem nauk humanistycznych, należy też do grona badaczy, którzy starają się rozjaśniać ciemne plamy na historycznej mapie Polski. Jego najnowsza praca dotyczy jednej z najbardziej skrajnie ocenianych akcji zbrojnych, mianowicie najazdu partyzantów z antykomunistycznej organizacji Zrzeszenie ?Wolność i Niezawisłość? na podlaski Parczew 5 lutego 1946 roku.
W tamtym okresie, ta mała miejscowość była w większości zamieszkana przez ludność żydowską, a akcja żołnierzy ?WiN?, choć miała stosunkowo łagodny przebieg, zasiała panikę i wymusiła na niej opuszczenie swoich domostw. Propaganda komunistyczna uczyniła z tej akcji wzorcowy przykład antysemityzmu szerzącego się wśród oddziałów niepodległościowego podziemia. Autor natomiast uważa, że celem tego najazdu było ukaranie ludności żydowskiej za kolaborację z komunistami, tak więc nie o pochodzenie chodziło, a o wybory jakich dokonywali w tamtym czasie.
Wybór Parczewa na cel ataku wcale nie był przypadkowy i nie został dokonany na podstawie tego, że jego mieszkańcami byli w dużej mierze Żydzi. Już w pierwszych miesiącach od ?Wyzwolenia? zwykli mieszkańcy miejscowości byli bowiem terroryzowani przez przedstawicieli nowej władzy, której szeregi licznie zasilała ludność żydowska. Polityczny monopol szybko przyczynił się do opanowania przez tę nową władzę praktycznie wszystkich istotnych sfer życia politycznego, społecznego i gospodarczego. Właśnie na tych aspektach Mariusz Bechta skupia się w swojej pracy.
?Pogrom czy odwet? Akcja zbrojna Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość w Parczewie 5 lutego 1946 r.? to wnikliwa analiza operacji, na której tło składają się liczne konteksty społeczne, militarne, ekonomiczne oraz kulturowe. Autor wyraża swoje zdanie jasno, ale nie daje się zwieść fałszywym informacjom. Stara się za to przedstawić wszelkie fakty dotyczące akcji żołnierzy ?WiN?, na jakie dotychczas można było się natknąć. Historyk ukazuje w swojej pracy jak wydarzenie to wpłynęło na zmianę stosunków polsko-żydowskich. Zachęca w niej także do dyskusji na temat traumatycznej historii Polaków i Żydów. W końcu ukazuje, jak różne i niekiedy krzywdzące bywają interpretacje zjawisk kolaboracji, dostosowania i oporu.
Łucja Wczugo
