\”Syndrom oblężonej twierdzy\” to zbiór referatów wygłoszonych na czwartej konferencji naukowej zorganizowanej przez Centralny Ośrodek Szkolenia ABW im. gen. dyw. Stefana Roweckiego \”Grota\”, która odbyła się w Emowie w dniach 28-29 października 2015 roku. Są to teksty dotyczące szeroko rozumianej działalności kontrwywiadu Drugiej Rzeczypospolitej. Stanowią one opracowania naukowe i są wynikiem – jak zadeklarowano we Wstępie – wieloletnich badań. Wszystkie opatrzone są skrupulatnie przypisami, niektóre posiadają również załączniki takie jak przedruki dokumentów, a także zestawienia danych, zdjęcia, czy mapy.
Artykuły zawarte w niniejszej publikacji są poniekąd odrębnymi bytami. Autorzy skupiali się na wybranych elementach rzeczywistości kontrwywiadowczej z lat 1918-1945, niekiedy sięgając z większym rozmachem do lat wcześniejszych i późniejszych. Tematyka jest tu potraktowana dość szeroko, dzięki czemu książka nakreśla wielowątkowy pejzaż zmagań różnych agentur na terenie Polski. Znajdziemy tu opis sytuacji polskich służb wywiadowczych i kontrwywiadowczych w momencie ich zawiązywania, budowania praktycznie z niczego, na podstawie cudzych doświadczeń. Opisano tu między innymi materiały szkoleniowe, z jakich korzystali początkujący polscy agenci. Dalej poznajemy metody działania polskich sił, sposoby werbowania agentów, czy w końcu przykłady przeprowadzonych przez nie akcji. W tym obrazie nie brakuje również opisów obcych agentur, działających na terenie Polski w okresie międzywojennym, a także sytuacji terenów przygranicznych i związanej z nią działalności Korpusu Ochrony Pogranicza. Najciekawsze w moim odczuciu jednak są prace dotyczące okresu powojennego, stanowiące swego rodzaju \”epilog\” – myślę, że warte są szczególnej uwagi, choć pozostawiają pewien niedosyt informacji.
\”Syndrom oblężonej twierdzy\” nie jest książką beletrystyczną, niemniej w tekście często odnajdziemy odwołania do akcji kontrwywiadu, które bardzo ożywiają lekturę. Odnajdziemy tu opisy afer kontrwywiadowczych, czy przykłady opisujące historie zwerbowanych na naszym terenie agentów obcych wywiadów. Taką bardziej sensacyjną historią jest na przykład zagadka śmierci Władysławy Bytomskiej, dotykająca również wątków działalności nielegalnej Komunistycznej Partii Polski. Historie takie, sięgające do zagadnień nie tylko politycznych, ale również społecznych, których okruchy gdzieniegdzie przemykają przy okazji kreślenia krótkich życiorysów przytaczanych postaci, nie wychodzą co prawda na pierwszy plan, ale stanowią cenne uzupełnienie opisywanej rzeczywistości.
Teksty – jak sami autorzy przyznają – nie wyczerpują tematów, stanowią raczej wprowadzenie w zagadnienia, charakterystykę sytuacji, postaci, wydarzeń czy też metodologii pracy wskazanych podmiotów. Mimo jednak ograniczonych rozmiarów referaty wspólnie przedstawiają rzeczywistość kontrwywiadowczą Drugiej Rzeczpospolitej na tyle wyraźnie, by czytelnik mógł wyrobić sobie o niej wyobrażenie na pewnym ogólnym – a może i nieco mniej ogólnym – poziomie.
Iwona Ladzińska
