Legendarny odwrót wojsk greckich z Mezopotamii, obarczony wieloma trudami, strachem, walkami, głodem został opisany przez jednego z dowódców Ksenofonta w dziele “Wyprawa Cyrusa?, które ma niezwykłą wartość historyczną, nawet nie ze względu na opisane w nim wydarzenia, ale dlatego, że stanowi niesamowite dzieło ukazujące życie starożytnych Greków. Ludzi, którzy znaleźli wiele tysięcy kilometrów od ojczyzny i zostali wystawieni na pastwę wrogów, bez żadnych środków do życia. Opisane w tej książce dzieje wojska greckiego stanowią kolebkę starożytnej literatury historycznej, co powoduje u czytelników wielkie uznanie dla autora za tak dokładne odwzorowanie powrotu do ojczyzny i szczegółowo wykonaną charakterystykę postaci.
“Wyprawa Cyrusa? przedstawia przebieg odwrotu wojsk greckich pod śmierci Cyrusa w 401 r. p.n.e., które otoczone zostało przez nieprzyjaciół na obcej ziemi, pełnej niebezpieczeństw. Ksenofont w siedmiu księgach przedstawił ich trudną podróż do ojczyzny, a także powody, przez które znaleźli się w Mezopotamii, wiele tysięcy kilometrów od domu. Szczegółowe przedstawienie zdarzeń, niszczycielskiej walki z ludami zamieszkującymi Azję, pozwala na lepsze zrozumienie decyzji podejmowanych przez armię 10-tysięcy.
Ksenofont wykazał się dokładnością przy przelewaniu na papier trasy wojsk, podając dokładne dane dotyczące jej długości, a także wszelkich wydarzeń, które rozgrywały się w trakcie przeprawy. Dzięki jego utworowi mamy okazję poznać nastroje żołnierzy walczących naprzeciw wrogom, ich obawy, pożądania i knowania. Zmiany strategów oraz innych dowódców jednostek, pełne opisów historycznych postaci, zawarte przemówienia i zachowania pozwalają odkryć prawa rządzące starożytnym światem, gdzie duże znaczenie przykładano do boskich znaków, składano ofiary ku powodzeniu przeprawy i szukano alternatyw pozwalających przetrwać w nieprzyjaznych terenach.
“Wyprawa Cyrusa? podzielona jest na siedem ksiąg opisujących poszczególne etapy przeprawy Greków, od pierwszych kroków w kierunku Babilonii pod dowództwem Cyrusa, do morderczego odwrotu pełnego niebezpieczeństw ze strony wrogich ludów. W całym dziele widoczne jest przywiązanie autora do rodaków, których stara się przedstawiać w jasnych barwach, a także większa krytyka barbarzyńców, czyli nie-Greków.
Przyglądanie się poczynaniom Greków, odważnych podbojach przeciwko władcom, a także trapiących ich obawach czy próbach odreagowania na trudy podróży, takie jak wspólne konkursy czy porwania młodych dziewcząt i chłopców, widoczna religijność, zmiany zachowań, pozwalają poznać świat prawdziwych ludzi żyjących w starożytności.
Dzieło Ksenofonta jest niezwykle ciekawe, a samo czytanie nie sprawia większych trudności. Autor napisał książkę, a raczej dziennik, w przystępny sposób, co pozwala skupić się na zdarzeniach historycznych, bez większego przetwarzania w umyśle zdań. Książka doprawiona jest ilustracjami przedstawiającymi dzieła sztuki powiązane z okresem wielkiej przeprawy do ojczyzny. Na początku umieszczona została również przedmowa Władysława Madydy, który streszcza w niej historię stojącą za przeprawą Greków przez Azję i skłania ku refleksjom dotyczącym dziełu.
“Wyprawa Cyrusa? to niewątpliwie prawdziwa perła wśród literatury zachowanej z antyczności. Na pewno będzie nie lada gratką dla wielbicieli historii, którzy dzięki niej mogą przybliżyć dzieje wojsk greckich, po klęsce pod Kunaksą w 401 r. p.n.e. Ksenofont stworzył istny dziennik podróży pozwalający na poznanie kultury Greków, wierzeń, a przede wszystkim losów całej ekspedycji.
Klaudia Aleksandra Grabowska
